Күкіртсутек

Күкіртсутек молекуласының моделі

Сурет:Oiuioiuio.JPG

КИПП апаратында әр түрлі газдар алуға болады

Күкіртсутек (күкіртті сутек, сутек сульфиді, H₂S) — сутек пен күкірттің бинарлы қосылысы, жағымсыз иісті (шіріген жұмыртқа иісіндей), түссіз, улы газ.

Физикалық қасиеттері

Балқу температурасы −82,30 °C, қайнау температурасы −60,28 °C.

Химиялық қасиеттері

Күкіртсутек суда нашар ериді. Нәтижесінде екі негізді, әлсіз күкіртсутек қышқылы (лакмус пен метилоранжды қызартатын) түзіледі. Оның тұздары сульфидтер деп аталады.

Күкіртсутек қышқылы сатылы диссоциацияға түседі. Сілтілік және сілтілік жер металдардың сульфидтері суда жақсы ериді. Ауыр металдардың сульфидтері суда аз ериді немесе ерімейді.

Күкірттің сутекті қосылысы күкіртсутек, ол көбінесе вулкан газдарында, табиғи шипалы сулардың құрамында кездеседі (Барлық-Арасан) және органикалық заттар шірігенде бөлінеді.

Күкіртсутек қышқылы қышқылдарға тән барлық қасиеттерді көрсетеді:

• активтік қатарында сутекке дейін тұрған металдармен әрекеттесіп сутегі бөледі:
  

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{+}𝖬𝗀\mathsf{\to }𝖬𝗀𝖲\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

• негіздік оксидтермен тұз және су түзеді:
  

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{+}𝖥𝖾𝖮\mathsf{\to }𝖥𝖾𝖲\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• негіздермен әрекеттесіп тұз және су түзеді:
  

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖮𝖧\mathsf{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• тұзбен әрекеттескенде суда ерімейтін жаңа тұз және жаңа қышқыл түзіледі:
  

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{+}𝖯𝖻\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }𝖯𝖻𝖲\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}$

Бұл реакцияның жүру себебі PbS ерімейтін зат болғандықтан, көбінесе әлсіз қышқыл (H₂S) күшті қышқылды (HNO₃) оның тұзынан ығыстыра алмайды. Толық иондық теңдеуі:

$\mathrm{𝟤}{𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{𝖲}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{-}}\mathsf{+}𝖯{𝖻}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{+}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭O_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}\mathsf{\to }𝖯𝖻𝖲\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭O_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}$

Күкіртсутек пен оның тұздарын анықтау үшін суда да, қышқылда да ерімейтін қара түсті PbS түзілу реакциясы қолданылады. Қысқартылған иондық теңдеуі:

$𝖯{𝖻}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{+}}\mathsf{+}{𝖲}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{-}}\mathsf{\to }𝖯𝖻𝖲\mathsf{\downarrow }$

Басқа сульфидтерінің де түстері бар. Мысалы, ZnS — ақ, MnS — қызғылт.

Тотығу-тотықсыздану реакцияларында күкіртсутек қышқылы және оның тұздары тек тотықсыздандырғыш болады. Оның себебі кұрамындағы күкірт ең төмен тотығу дәрежесінде болады.
Қолданылуы H₂S — емдік қасиеті бар, буын ауруларын емдеуде күкіртсутек ванналарында пайдаланылады (Барлық-Арасан, Мойылды шипажайлары).