Азотты сутек қышқылы

Азотты сутек қышқылы, немесе азоимид

HN₃

Азотты сутек қышқылы, немесе азоимид - HN₃ - азотты сутекпе қосылысы.
Молярлық массасы = 43.03. Қайнау температурасы +37°С, балқу температурасы - 80°С
Түссіз, ұшпа , өте қопарылғыш, өткір иісті сұйықтық. Өте улы (токсикалық әсері цианидтерге ұқсайды - цитохромме блоктау). Жақсы ерігіш тұздары да өте улы.

Химиялық қасиеттері

Ерітіндісі ${𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{N}_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}$ - иондарына диссоциациаланады.

$𝖧{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\rightleftarrows }{𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{N}_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}$

$𝖧{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }{𝖭}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮𝖧$

Сулы ерітіндісі аз қышқылдық қасиеттерін көрсетеді: рK_а = 4,59, сірке қышқылының күшімен бірдей.

Азотты сутек қышқылы тотықтырғыш, металдармен реакцияда металдың тұзы, азот пен амииак құралады.

$𝖢𝗎\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖧{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\to }𝖢𝗎\mathsf{(}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖭}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}$

Бұл тұздарды азид деп атайды. Қыздырғанда жарылып ыдырайды, осы қасиетінің арқасында қорғасын азидін детонатор ретінде қолданады - Pb(N₃)₂.

Оргаикалық химияда Шмидт реакциясыда қолданады.

Алунуы

Азидоводород HN₃ ортофосфор қышқылы натрий азидқа NaN₃ әсер еткенде алынады, оның өзін - натрий амидте алады:

$\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖭}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }𝖭𝖺{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖭𝖺𝖮𝖧\mathsf{+}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}$

$\mathrm{𝟥}𝖭𝖺{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\to }\mathrm{𝟥}𝖧{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

Азидоводородты HN₃ алу басқа амалдары:

• N₂H₄ азотты қышқылменHNO₂ әсер еткенде
• металдардың неорганикалық азидтерге H₂SO₄ ерітіндісі әсер еткенде.

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998