Азотты қышқыл

Азотты қышқыл

HNO₂

Азотты қышқыл HNO₂ - сұйық ертінді түрінде ғана кездесетін бір негізді, әлсіз қышқыл.
Түсі - ақшыл аспан көк.
Тұздары - нитриттер - улы, күшті электролиттер, түгелдей дерлік суда жақсы ериді. Ең маңыздысы - натрий нитриты, медицинада қолданады.

Молекула құрылымы

Газтәріздес сәтінде азотты қышқылдың молекуласы 2 конфигурацияда болады:

транс-изомер	цис-изомер

Екінші құрылымы тұрақты болып келеді, себебі цис-HNO₂(г) DG°_f = −42,59 кДж/моль, ал транс-HNO₂(г) DG = −44,65 кДж/моль.

Химиялық қасиеттері

Сулы ертіділерде тепе-теңдік сақталады:

$\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\rightleftarrows }{𝖭}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftarrows }𝖭𝖮\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Қыздырғада азот оксиді(ІІ) NO мен азот қышқылы құралады:

$\mathrm{𝟥}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\rightleftarrows }𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖮\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Азотты қышқыш - әлсіз, сулы ертіділерді диссоциация жасайды. Сірке қышқылынан күштірек. Тұздардан қүшті қышқылдармен ығыстырылады:

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}$

Тотықтырғыш та тотықсыздандырғыш та қасиет көрсете алады. Күшті тотықтырғыштар (КMnO₄, К₂ Сr₂O₇, H₂O₂ т.б.) оны азот қышқылына дейін тотықтырады:

$𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

$𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅$

$\mathrm{𝟧}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖬𝗇{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖬𝗇\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Күшті тотықсыздандырғыштар (KJ, H₂S т.б.) азот тотығына дейін тотықсыздандырады:

$\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖨\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖭𝖮\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}{𝖨}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Азотты қышқыл мен оны тұздарының ертіндісіне KJ және крахмал ертінділері құйса, ертідінің түсі көгереді.

Алынуы

Азотты қышқылды суға азот оксидін(ІІІ) еріткенде алуға болады:

${𝖭}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}$

Және азот оқсиді(IV) суға еріткенде алынады:

$\mathrm{𝟤}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}$

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998