Тезағар бетінің кодын көру

'''Тезағар''' — су [[ағын]]ын су тартқыштың жоғарғы телімінен төменгі теліміне қарай бағыттап, үлкен жылдамдықпен қозғалатын ашық [[канал]] (науа) түріндегі [[Гидротехникалық имараттар|гидротехникалық имарат]]; каналдың бетонмен немесе [[темір-бетон]]мен қапталған суды тез ағызатын құрылысының түрі. Ені тұрақты немесе ауыспалы болады, тезағардың енінің ауыспалы болуы төменгі бъефтегі [[су энергиясы]]н бәсеңдетуге байланысты. Тезағардың гидравликалық еңістігі ықтимал еңістіктен артық (<big><math>i > h_\mathrm{ yqt}</math></big>) болады. Егер т. Ұзындығы ұзағырақ болса, онда су жылдамдығы тезағар соңында арта түсіп, бұған керісінше, тереңдігі тым азайып кетеді. Осы құбылысты болдырмау үшін тезағардың бас жағын бірте-бірте тарылтады; бұл жағдайда оның осы бөлігіндегі [[су]] тереңдігі Тұрақты болғанда, көлденең кимасының ауданы [[канал]] еніне байланысты өзгереді <big><math>[\omega = | (b)]</math></big>, мұнда <big><math>b</math></big> — канал ені, <big><math>\omega</math></big> тезағардың көлденең қимасының ауданы.

Тезағардың гидравликалық есептеулерін жүргізгенде мына жайттар ескерілуі тиіс:
: а) тезағардың тарылу бөлігі;
: б) [[призма]]лы арнадағы еркін бетінің қисық сызықты есептелуі;
: в) каналдың басындағы және соңындағы еркін бетінің [[қисық]] сызығын анықтау.

Каналдағы ықтимал жылдамдықты Войнич-Сяноженецкий формуласымен анықтайды: <big><math>P_\mathrm{ykt}</math></big>
: <math>P_\mathrm{ykt} = \frac{6,63[gcos\phi (R^2 + 0,0011)]^{1/2}}{R^{1/3}(R^{1/6} + 867n)};</math>
мұндағы <big><math>g</math></big> — еркін құлау үдеуі, м/с2; <math>cos\phi = \sqrt{1 - J_\mathrm{0}}</math> (мұнда <big><math>J_\mathrm{0}</math></big> — тезағар табанының еңістігі); <big><math>R</math></big> — ауаланбаған ағынның гидравликалық радиусы; <big><math>n</math></big> — кедір-бүдырлық коэффициенті. Су өтімін Айвазян формуласымен анықтайды:
: <math>Q_\mathrm{ph} = \frac{Q}{(1 - a)1,5 + y};</math>
мұндағы <big><math>Q</math></big> — нақты су өтімі, м3/с; <big><math>a</math></big> — ауалану коэффициенті; <big><math>y</math></big> — дәрежелік көрсеткіш, <big><math>y</math></big> = 0,2. Тезағардың төменгі бъефпен қабысуы (грунт-топырақты жағдайда) суурма құдықпен немесе суұрма қабырғамен жалғасады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.</ref>

==Дереккөздер== 
<references/>

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Ғылым]]
[[Санат:Су шаруашылығы]]


{{stub}}