Термодинамиканың бірінші бастамасы бетінің кодын көру

[[Сурет:Thermodynamics navigation.svg|right|150px|thumb]]
'''Термодинамиканың бірінші бастамасы '''— [[термодинамикалық жүйе]]лер үшін керек [[энергияның сақталу заңы]]; бұл заң бойынша жүйеге берілетін жылу оның ішкі [[энергия]]сын өзгертуге және жүйенің сыртқы күштерге қарсы жұмысына жұмсалады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. [[Нұрахметов Немеребай|Н.Нұрахметов]], А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8</ref>

'''Дене күйінің барлық энергиясы''' - микроскопиялық қозғалысының толық түріндегі сыртқы [[кинетикалық энергия]]сы Е<sub>к</sub> және салмақ күші өрісі, электрлі немесе магнит өрісі жағдайындағы [[Потенциалдық энергия|потенциалды энергия]] Е<sub>n</sub>, сонымен қатар, дене бөлшектерінің құрамдық әрекеттері мен қозғалу энергиясын жасаушы ішкі энергия U қосындыларынан тұрады:
:<math>~E={E_k}+{E_n}+{U}</math>
Қаралып отырған жылу динамикалық жүйе шамаланса, онда дененің орталық салмақтық алмасу жылдамдығы өте аз (С=0), яғни қозғалыссыз жұмыстық дене көлемінің өзгеруі туралы сөз болады, сондықтан Е<sub>к</sub>=0. Айталық, Е<sub>р</sub>=0 сонымен, бұл жерде толық энергия ішкімен бірдей (E=U), ал жүйе энергиясының өзгеруі - жұмыстық дененің, [[ішкі энергия]]сының өзгеруіне келтіреді.<br />[[Термодинамиканың бірінші заңы|Жылу динамикасының бірінші заңына сәйкес]], жұмыстық дененің энергиясы кезінде, қабылданған жағдайға тиісті кезіндегі жүйенің өтуі 1 бастапқы күйінен 2 соңғы мәндеріне артуы, денеге берілген [[жылулық]] dQ және мәніне келуі dL істелінген жүйе [[жұмыс]]ына тең: dU=dQ-dL немесе әдетте былай жазу қабылданған -<br />
:<math>~Q=dU+dL</math>
Сыртқы ортамен әрекеттестігі жоқ болғандағы кезінде (dQ=0 және dL=0), формуладағы dU=0, яғни жүйе энергиясы өзгеріссіз сақталады. Жүйелер қатынасының жекеленген жылулығы үшін, ондағы dQ=0 екені белгілі.<br />
<math>~dU+dL=0</math><br />
Теңдеу жұмыстық дененің еркінше алынған санды массасы m арналып жазылған, ал меншікті мәндері үшін былай жазылады:<br />
:<math>~dq=du+dl</math>
мұндағы ''q'' - меншікті жылулық саны; ''l'' - меншікті жұмыс; ''u'' - меншікті ішкі энергия, ''q, u, l'' бірлік өлшемі Дж/кг.

Бұл теңдеу үшін, жылу динамикасының бірінші заңының талдаушы тұжырымдалуын көрсетеді, осыған сәйкес жүйеге жеткізілген жылу, жүйелердің ішкі энергиясына жұмсалады және жұмыстың атқарылуына қарсы денеге түскен [[сыртқы күш]]. Олар, қайтымдыға да және сыртқы қайтымсыз процесстер үшін де әділетті. Себебі, қабылданған жағдайдағы жылу алмасуы кезінде, дене мен орта арасының соңғы температура айырмашылығы кезінде, қайтымсыз жылуалмасуына сәйкес келеді.

[[Қоршаған орта]]ның жұмыс жүйесін қарастыралық, сыртқы күштердің әрекетінен дене көлемінің өзгеруі жүреді. [[Механика]]ның жалпы ережесі бойынша, бұл жұмыс денеге түскен күш көбейтіндісімен, оның жылжуын анықтайды. Егер күш, бет ауданының элементіне әрекет етсе, ол элемент, қысым болады, ал осы элементтің ауданының көбейтіндісінің жылжуы, нормалы бағытпен бетке жатып, сол элементтің беттік көлемі болса, онда элементарлы жұмыс, қоршаған орта жүйесімен жасалу кезіндегі, дене [[көлем]]інің шексіз аз өзгеруінің көбейтіндісі ретінде анықталады:
[[Сурет:Дене көлемінің өзгеру жұмысы.jpg|thumb|Дене көлемінің өзгеру жұмысы]]
:<math>~dL = pdV</math>
V<sub>1</sub> ден V<sub>2</sub> дейінгі көлемнің соңғы өзгеруі кезінде:
:<math>~{L_{1-2}} = \int\limits_{V_2}^{V_1}p\mathrm dv.</math>
мұндағы V - көлем, м<sup>3</sup>.

Газ жағдайының өзгеру процессін зерттеуде, графикалық әдістер (кеңінен пайдаланады) негізінің PV - диаграммасы деп, аталуын кеңінен қолданады.

Дене көлемінің, жұмыстан өзгеруін анықтау жағдайында абцисс өсі бойынша, V шамаларын қояды. Мұндай бейнелерді қолдану, әдетте піспекті [[қозғалтқыш]]тардың процессін зерттеу кезінде қолданады, мұндағы цилиндр ішіндегі дене көлемінің, піспек жолының жүріп өтуіне, пропорционалды болады.<ref>Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А. Кабашев, А.К. Қадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. ISBN 9965-814-30-9</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{Термодинамика}}

{{wikify}}

[[Санат:Статистикалық физика]]
[[Санат:Термодинамика]]

[[de:Thermodynamik#Erster Hauptsatz]]