Сыни ойлау бетінің кодын көру

[[Сурет:Question_of_Critical_Thinking.jpg|thumb|right|300px|Сыни ойлауға қатысты үш негізгі сауал]]
'''Сыни ойлау''' (кейде '''Критикалық ойлау''', {{lang-en|Critical thinking}}) — ойлаудың ерекше бір түрі болып, [[факт]]ілерді [[анализ]]деу арқылы тұжырым қалыптастыру.<ref>{{cite web |url = https://www.criticalthinking.org/pages/defining-critical-thinking/766|title=Defining Critical Thinking|publisher=The International Center for the Assessment of Higher Order Thinking (ICAT, US)/Critical Thinking Community|accessdate=2017-03-22|author=Edward M. Glaser}}</ref> Бұл ұғым күрделі және әртүрлі анықтамаларға ие, ол негізінен [[рационализм|рационалдылықты]], [[скептицизм|скептикалықты]], [[Сыңаржақтылық|сыңаржақтылықсыз анализдеуді]] және фактілікік дәлелдерді тексеруді қамтиды. Сыни ойлау дегеніміз өз-өзін басқаратын, өз-өзін тәрбиелейтін, өз-өзін бақылайтын және өз-өзін түзететін ойлау формасы.<ref>{{Cite book|last=Clarke|first=John|title=Critical Dialogues: Thinking Together in Turbulent Times|date=2019|publisher=Policy Press|isbn=978-1-4473-5097-2|location=Bristol|pages=6}}</ref> Оның алғышарты сананы кемелдендірудің қатаң стандарттарына келісу және оларды сергек қолдану болмақ. Сыни ойлау тиімді қарым-қатынас жасау мен проблемаларды шешу қабілеттерін меңгеруді талап етеді, сондай-ақ болмысымыздағы табиғи [[эгоцентризм]]ді<ref>{{Cite web|url=http://www.telacommunications.com/nutshell/stages.htm|title=Piaget's Stages of Cognitive Development|website=www.telacommunications.com|access-date=2018-04-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20190509060129/http://www.telacommunications.com/nutshell/stages.htm|archive-date=9 May 2019|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.psychologytoday.com/us/blog/fulfillment-any-age/201204/it-s-fine-line-between-narcissism-and-egocentrism|title=It's a Fine Line Between Narcissism and Egocentrism|website=Psychology Today|access-date=2018-04-03}}</ref> және [[Этноцентризм|социоцентризм]]ді жеңуді міндеттейді.

== Сыни ойлаудың этимологиясы және келіп шығуы ==
Сыни ойлау терминіні халықаралық термин жүйесінде ойлаудың "''критикалық''" түрі ретінде аталады, ол яғни {{lang-gr|κριτικός}} = kritikos = "сын", "бағалау", "тексеру", тб. көп мағыналы сөзден шыққан; мұндағы "сын" ұғымы күнделік тұрмыстағы "айыптау" мағынасында емес, интеллектуалды қабілетті білдіреді, әрі "бағалау", "анықтау", "пайымдау",  және "ажырата білу" секілді мағыналарға ие.<ref>Brown, Lesley. (ed.) ''The New Shorter Oxford English Dictionary'' (1993) p. 551.</ref> Сыни ойлаудың<ref>{{Cite news|url=http://www.dictionary.com/e/critical-thinking/|title=Lexical Investigations: Critical Thinking - Everything After Z by Dictionary.com|date=2013-06-25|work=Everything After Z by Dictionary.com|access-date=2018-04-03}}</ref> интеллектуалды негізі бейне оның этимологиясы секілді өте ежелгі заманға барып тіреледі, яғни осыдан 2500 жыл бұрынғы [[Сократ]]тың оқыту практикасы мен пайымдауларында осы ұғымға жақын мазмұндар кездеседі; Сократ сауалдарды тексерістен өткізудің жаңа әдісін тапқырлап, адамдар өздерінің білімге деген сенімділіктерін рационалды анықтай алмайтыны сынды әлсіздігін көрсетіп берді және мұнда [[Сократтық ирония]] да қатар жүрді.

== Тарихы ==
[[Сурет:Head of Socrates in Palazzo Massimo alle Terme (Rome).JPG|thumb|right|200px|[[Рим]]дегі  Palazzo Massimo alle Terme-дегі Сократ басы]]
Ең ежелгі сыни ойлауға қатысты жазбалар - [[Сократ]] ілімдерін таныстыратын [[Платон]] жазған [[Платон диалогтары|диалогтар]]. Олар Платонның алғашқы диалогтары болып, онда Сократ бір немесе бірнеше сұхбаттасушымен этика мәселелері туралы сөйлеседі, мысалы Сократтың түрмеден қашып кеткені дұрыс болар ма еді деген сұрақ.<ref name=":0">{{Cite book|last1=Visser|first1=Jan|title=Seeking Understanding: The Lifelong Pursuit to Build the Scientific Mind|last2=Visser|first2=Muriel|date=2019|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-41680-2|location=Leiden|pages=233}}</ref> Философ бұл мәселені қарастырып, ой елегінен өткізіп көріп, қашу өзінен жоғары ұстап келген барлық нәрселерді (құндылықтарды), мысалы Афина заңдарын және Сократ тыңдаймын деген ішкі жетекші дауысын бұзады деген тұжырымға келеді.<ref name=":0" />

Сократ адамның "[[авторитет]]ке" (беделге) негізделген білім мен парасатқа тәуелді бола алмайтындығы сынды фактті айқындады. Ол  билік пен жоғары лауазымға ие адамдардың қатты шатасатыны мен [[Иррационалдық|иррационалды]] болатынын дәлелеп берді. Сократтың пікірінше, жақсы өмір сүру үшін, әрі өмірінде құн болу үшін тұлға сыни сұрақ қоюшы болуы, "ізденуші жанға" ие болуы керек.<ref>{{Cite book|last1=Stanlick|first1=Nancy A.|title=Asking Good Questions: Case Studies in Ethics and Critical Thinking|last2=Strawser|first2=Michael J.|date=2015|publisher=Hackett Publishing|isbn=978-1-58510-755-1|location=Indianapolis|pages=6}}</ref> Ол идеялар сенімге лайық деп қабылдаудан бұрын оған терең ойлауға бағытталған терең сұрақтар қою керектігін ұғындырды.

Сократ "дәлел іздеудің, пайымдау мен болжамды мұқият тексерудің, негіздік ұғымдарды анализдеудің,  айтылғанның ғана емес, істелгеннің да мәніне бойлаудың" маңыздылығын анықтады.<ref>{{Cite book|last1=Chiarini|first1=Andrea|title=Understanding the Lean Enterprise: Strategies, Methodologies, and Principles for a More Responsive Organization|last2=Found|first2=Pauline|last3=Rich|first3=Nicholas|date=2015|publisher=Springer|isbn=978-3-319-19994-8|location=Cham|pages=132}}</ref> Оның сауал қою әдісі қазіргі заманда "[[Сократтық сауал қою]]" деп аталады, ол сыни ойлауға үйретудің танымал стратегиясы есептеледі. Өз сауал қою режимінде Сократ ой нақтылығы мен логикалық бірізділікті дәріптеді. Ол иррационалды ойлауларды әшкелеу үшін, немесе сенімді білімінің кемдігін көрсету үшін адамдарға сауал қойды. Сократ авторитетке ие болу ешқандай нақты білімді қамтамасыз ете алмайтынын дәлелдеді. Ол болжамдарды мұқият тексеріп, дәлелдер мен сенімді негіздерге сүйене отырып сенім атаулыға сұрақ қою әдісін орнатты. Платон Сократтың ілімін жазып алды, әрі сыни ойлау дәстүрін жалғастырды. [[Аристотель]] және одан кейінгі грек скептиктері Сократ ілімдерін жетілдіріп, жүйелі ойлау және сауал қою арқылы шындықтың көрнеу сыртқы бейнесін емес, шынайы мәнін кесетуге қол жеткізді.<ref>{{Cite web|url=http://www.criticalthinking.org/pages/a-brief-history-of-the-idea-of-critical-thinking/408|title=A Brief History of the Idea of Critical Thinking|website=www.criticalthinking.org|access-date=2018-03-14}}</ref>

Сократ сыни ойлау дәстүрін күн тәртібіне қойды, яғни жалпы сенімдер мен түсініктерге қайта толғаныстық (reflectively) сауалдар қойып, ақылға қонымды, әрі қисынды логикалық сенімдерді үйлесімді дәлелі жоқ, немесе рационалды негізі жоқ сенімдерден - олар мейлі біздің табиғи эгоцентризмімізді еліктірсе де, олар мейлі біздің мүддемізге қаншама сай келсе де, әрі олар қаншама ыңғайлы және жайлы болса да бәрібір - мұқият ажырату керек.

Сыни ойлауды Ричард В.Павл екі толқынды қозғалыс ретінде сипаттады (1994).<ref>{{Cite book|title=Re-Thinking Reason|last=Walters|first=Kerry|publisher=State University of New York Press|year=1994|isbn=|location=Albany|pages=181–98|quote=|via=}}</ref> Сыни ойлаудың "бірінші толқыны" көбінесе "сыни анализге" қатысты болып, ол сынауды қамтыған таза, рационалды ойлау. Оның егжей-тегжейі оған анықтама берушілерге қарай әртүрлі. Барри К. Бейердің (1995) пікірі бойынша, сыни ойлау таза, уәжді пайымдаулар жасауды білдіреді. Сыни ойлау барысында идеялар дәлелденуі, толық ойластырылуы және бағалануы тиіс.<ref>{{cite web|url = http://myweb.wvnet.edu/~jelkins/critproj/overview.html|title = The Critical Thinking Movement: Alternating Currents in One Teacher's Thinking|first = James R.|last = Elkins|accessdate = 23 March 2014|website = myweb.wvnet.edu|archive-url = https://web.archive.org/web/20180613084853/http://myweb.wvnet.edu/~jelkins/critproj/overview.html|archive-date = 13 June 2018|url-status = dead}}</ref> АҚШ-тың Сыни ойлау шеберлігі бойынша Ұлттық Кеңесі<ref>{{cite web|url=http://www.criticalthinking.org//|title=Critical Thinking Index Page|publisher=}}</ref> сыни ойлауды: "сенім мен әрекетті бағыттау үшін [[бақылау]], [[тәжірибе]], [[рефлексия]], [[пайымдау]], немесе қарым-қатынас арқылы жиналатын, немесе жасалатын ақпаратты белсенді, әрі шебер жолмен ұғымға айналдыру (conceptualizing), қолдану, [[анализ]]деу, [[синтез]]деу, немесе бағалау қатарлылардың интеллектуалды, жетілдірілген процесі" - деп анықтайды.<ref>{{cite web|url=https://www.criticalthinking.org/pages/defining-critical-thinking/766|title=Defining Critical Thinking|publisher=}}</ref>
[[Сурет:Абай.jpg|thumb|right|200px|Абай ескерткіші]]
[[Қазақ философиясы]]нда [[Абай Құнанбайұлы]] сыни ойлаудың жаңа көкжиегін ашушы болды. Абайдың авторитетке бағына салмауды дәріптеген, білім мен сенімде рационалды нақтылық пен дәлелділікті талап еткен кей өлеңдері мен қара сөздері сыни ойлаудың тамаша үлгісі деуге болады. Мысалы Абай айтады: 
{{Дәйексөз|
* Ақыл сенбей сенбеңіз,
* Бір іске кез келсеңіз.
* Ақсақал айтты, бай айтты,
* Кім болса, мейлі, сол айтты –
* Ақылменен жеңсеңіз.
* Надандарға бой берме,
* Шын сөзбенен өлсеңіз.<ref name=":Абай">Абай Құнанбайұлы: [https://wikisource.org/wiki/%D2%92%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC_%D1%82%D0%B0%D0%BF%D0%BF%D0%B0%D0%B9_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0 Ғылым таппай мақтанба]</ref>
}}
Мұнда өз ақыл көзің жетпей тұрып "ештеңеге, ешкімге сене салма" деп ескертеді,<ref>Қобдабай ҚАБДЫРАЗАҚҰЛЫ: [http://aqiqat.kazgazeta.kz/news/11253 АБАЙ ПЕДАГОГИКАСЫ – ТӘРБИЕ ІЛІМІНІҢ ТҰНЫҒЫ], Ақақат газеті, 29 Тамыз, 2020</ref> сондай-ақ: "Мұны жазған кісінің, Атын білме, сөзін біл!"<ref name=":Абай" /> - деп, ойдың шын-өтіріктігіне адамның өзі кепіл болмайтынын, дұрыс пікірлерді аты-жөні (беделі) бойынша емес, пікірдің мазмұны бойынша қабылдауды талап етеді.
== Түрлі анықтамалары ==
Дәстүрлі тұрғыда, сыни ойлаудың әртүрлі анықтамалары бар:<br>
* "Жауапқа, не қорытындыға жету үшін ақпаратты белсенді, ері шебер түрде тұжырымдау, қолдану, анализдеу, синтездеу және бағалау процесі".<ref name="reference.com">{{cite web|url=http://dictionary.reference.com/browse/critical|title=Critical – Define Critical at Dictionary.com|work=Dictionary.com|accessdate=2016-02-24}}</ref>
* "Айқын, рационалды, ашық-саналы және дәлелді түрде тәртіпті ойлау".<ref name="reference.com"/>
* "Мақсатты, өз-өзін реттеп отыратын тұжырым, ол түсіндіруді, анализдеуді, бағалауды және қорытынды шығаруды көздейді, сондай-ақ осы тұжырымды негіз еткен дәлелді, ұғымдық, әдіснамалық, критериологиялық немесе контексттік түсініктерді түсіндіру".<ref>{{cite web|url=http://www.insightassessment.com/CT-Resources/Teaching-For-and-About-Critical-Thinking/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts-PDF|format=PDF|last=Facione|first=Peter A.|title=Critical Thinking: What It is and Why It Counts|publisher=insightassessment.com|year=2011|page=26|access-date=4 August 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20130729185619/http://www.insightassessment.com/CT-Resources/Teaching-For-and-About-Critical-Thinking/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts-PDF|archive-date=29 July 2013|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref>
* "Ол сенімімізді қалыптастырудағы зердені қолдану талабы".<ref name=mulnix>{{cite journal | last1 = Mulnix | first1 = J. W. | year = 2010 | title = Thinking critically about critical thinking | url = | journal = Educational Philosophy and Theory | volume = 44| issue = 5| page = 471 | doi = 10.1111/j.1469-5812.2010.00673.x | s2cid = 145168346 |issn=0013-1857}}</ref>
* Толғаныстық [[скептицизм]]мен айналысу өнері мен дағдысы (McPeck, 1981)<ref>Cite document. Critical Thinking: A Question of Aptitude and Attitude? 37573705, doi 10.5840 inquiryctnews 20102524</ref>
* ұйымдастыру мен нақтылау, өнімділікті арттыру, ойлаудағы қателіктер мен сыңаржақтылықтарды тану секілділер арқылы біреудің өз ойлауы туралы ойлауы. Сыни ойлау "қиын ойлау" да емес, ол (өз ойлауын "жетілдіруден" басқа) проблемаларды шешуге де бағытталмайды . Сыни ойлау ішке-бағытталған болып, ол ойлаушының рационалдылығын максимумға жеткізуді көздейді. Біреу сыни ойлауды қолданып проблемаларды шешпейді, ол сыни ойлауды қолданып өз ойлау процесін жақсартады.<ref>Carmichael, Kirby; letter to Olivetti, Laguna Salada Union School District, May 1997.</ref>
* "Мұқият аналитикалық анықтауға негізделген бағалау".<ref>{{Cite news|url=http://www.thefreedictionary.com/critical+analysis|title=critical analysis|newspaper=TheFreeDictionary.com|access-date=2016-11-30}}</ref>
* "Сыни ойлау бір ойлау үлгісі түрі болып, ол адамдардан толғанысты (reflective) талап етеді, сенімдері мен әрекеттеріне жетекшілік ететін шешім қабылдауға назар аудартады. Сыни ойлау адамға логикалы тұжырым жасауға, күрделі ақпаратты өңдеуге, істі әртүрлі жағынан қарауға үйретеді, сөйтіп олар неғұрлым сенімді тұжырым жасай алады".<ref>{{Cite journal|date=February 1988|title=Book Reviews and Notes : Teaching Thinking Skills: Theory and Practice. Joan Baron and Robert Sternberg. 1987. W.H. Freeman, & Co., New York. 275 pages. Index. ISBN 0-7167-1791-3. Paperback|journal=Bulletin of Science, Technology & Society|volume=8|issue=1|pages=101|doi=10.1177/0270467688008001113|s2cid=220913799|issn=0270-4676}}</ref>
* Сыни ойлаудың жеті сыни ерекшелігі бар: Ізденгіш және әуес, Ұқсамаған тарапқа ашық-саналы, Жүйелі ойлауға қабілетті, Аналитикалық, Ақиқатқа табанды, Сыни ойлауға сенімді, сосын Жетілген.<ref name="Facione 1–4">{{Cite journal|last1=Facione|first1=Peter A.|last2=Facione|first2=Noreen C.|date=March 1993|title=Profiling critical thinking dispositions|journal=Assessment Update|volume=5|issue=2|pages=1–4|doi=10.1002/au.3650050202|issn=1041-6099}}</ref>
* Сыни ойлауға бірнеше әдіспен анықтама беруге болатынына қарамастан, оның негізгі құрамы туралы жалпы келісімді пікір бар - қанағаттанарлық нәтижеге жетуге деген күшті аңсар, бұған рационалды ойлау мен нәтиженің қозғатуы (result-driven) тәсілі арқылы қол жеткізу керек. Гальперннің ойынша, сыни ойлау бірінші кезекте үйрену қабілеттерін қамтиды, олар проблема шешу, есептеу және ықтималдықтарды өнімді қолдану секілділер. Бұған тағы ойлау процесіне қатысу тенденциясы да кіреді. Станович соңғы жылдары заманауи IQ тестінің сыни ойлау қабілетін өлшей алмайтынын айтты.<ref>{{Citation|last=Halpern|first=Diane F.|editor3-first=Diane F|editor3-last=Halpern|editor2-first=Henry L|editor2-last=Roediger Iii|editor1-first=Robert J|editor1-last=Sternberg|chapter=The Nature and Nurture of Critical Thinking|pages=1–14|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780511804632|doi=10.1017/cbo9780511804632.002|title=Critical Thinking in Psychology|year=2006}}</ref>

Осы заманғы сыни ойлау ғалымдары бұл дәстүрлі анықтамаларды сапа, ұғым және процеске кеңейтіп, жасампаздық, [[қиял]], зерттеу, [[толғаныс]], [[эмпатия]], білімді байланыстыру, [[феминизм]] теориясы, субъективтілік, [[күңгірттік]] және [[бейнәтижелік]] қатарлыларды қамтуға тырысты. Сыни  ойлаудың кейбір анықтамалары бұл субъективті тәжірибелерді жоққа шығарады.<ref>{{Cite book|title=Re-Thinking Reason|last=Walters|first=Kerry|publisher=State University of New York Press|year=1994|isbn=|location=Albany|pages=|quote=|via=}}</ref><ref name="reference.com" />
* Эннистің (Ennis) пікірі бойынша, "Сыни ойлау дегеніміз бақылау, тәжірибе, толғаныс, зерделеу, немесе байланыстыру арқылы жиналған, немесе қалыптастырылған ақпараттарды ұғымдастыру, қолдану, анализдеу, синтездеу және/немесе бағалау қатарлы интеллектуалды әрі тәртіпті процессі болып, ол сенім мен әрекетке жетекшілік етеді.<ref>{{Citation|last=Ennis|first=Robert H.|chapter=Critical Thinking|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=9781137378057|doi=10.1057/9781137378057.0005|title=The Palgrave Handbook of Critical Thinking in Higher Education|year=2015}}</ref> Эннистің бұл анықтамасын Харви Сигель,<ref>{{Cite book|last=Siegel|first=Harvey|date=2013-09-27|title=Educating Reason|doi=10.4324/9781315001722|isbn=9781315001722}}</ref> Питер Фационе,<ref name="Facione 1–4"/> және Деанна Кун<ref>{{Cite journal|last=Kuhn|first=Deanna|date=January 2015|title=Thinking Together and Alone|journal=Educational Researcher|volume=44|issue=1|pages=46–53|doi=10.3102/0013189x15569530|s2cid=145335117|issn=0013-189X}}</ref> қатарлылар жақтады.
* Эннис берген анықтама бойынша, сыни ойлау мән беруді және ми функциясын талап етеді. Сыни ойлау білім беру саласына енсе, бұл әдіс студенттер миының функциясын арттырады, мәтіндерді басқаша түсінуге көмектеседі.
* Сыни ойлауды әртүрлі бөліктерге бөлуге болады, ұқсамаған саланың студентіне ұқсамаған сыни ойлау үлгісі қажет болады. Сыни ойлау ұқсас материалдан көп түрлі қырлар мен перспективалар ашады.
== Логика және рационалдық ==
{{Толық мақала|Логика және Рационалдық}}
Логикалық аргументацияны зерттеу сыни ойлауды зерттеуге қатысты болады. Логика аргументтерді анализдеуге, және оның дұрыстығын немесе бұрыстығы бағалауға байланысты болады.<ref>{{Cite book|last=Salmon|first=Merrilee H.|title=Introduction to Logic and Critical Thinking, Sixth Edition|date=2013|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-04975-3|location=Boston, MA|pages=12}}</ref> [[Эпистемология]]ның тармақтарында сыни ойлау логикалық дұрыс ойлауға мән береді, ол лоикалық дұрыс және логикалық қате тұжырымдарды ажыратуға мүмкіндік береді.<ref>{{Cite book|last=Sherrie|first=Wisdom|title=Handbook of Research on Advancing Critical Thinking in Higher Education|date=2015|publisher=IGI Global|isbn=978-1-4666-8412-6|location=Hershey, PA|pages=294}}</ref>

Лоикалық ойлаудың "бірінші толқынында" ойлаушы өз ой желісінің сыртына шығып, ұғымдар, немесе ой түйіндері арасындағы байланыстарды [[сыңаржақтылық]]тардан қарамаққа азат түрде анализдейді.  «Сыни ойлаудағы логицизмнен тысқары» атты эссесінде Керри С.Уолтерс бұл [[идеология]]ны былай сипаттайды: "Сыни ойлаудың логикалық ізденісі студенттерге мынадай ақпарат береді: [[Бейформал логика|бейформал (және аз мөлшерде [[Формал логика|формал]]) процедураларға сәйкес болғанда ғана ойлау [[Легитимділік|легитимді]] болады, әрі таңдаулы ойлаушы қалайда аналитикалық, абстракт, әмбебап және объективті тексеру мен бағалау стиліне бағытталады. Бұл ойлау моделі әдеттегі академиялық даналыққа еніп кеткені соншалық, көптеген ұстаздар оны канон ретінде қабылдайды."<ref name="Walters1994">{{cite book|author=Kerry S. Walters|title=Re-Thinking Reason: New Perspectives in Critical Thinking|url=https://books.google.com/books?id=TfT32n2Hvd0C|year=1994|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-7914-2095-9}}</ref> Мұндай қағидалар ғаламды сандық түсінуге тәуелділіктің артуына ілесіп пайда болған.

Сыни ойлаудың "екінші толқынындағы" авторлар  сыни ойлаудың "бірінші толқынға" тән  [[логоцентризм]]дік моделінен саналы түрде алшақтады. Көптеген ғалымдар сыни ойлауды құрайтын нәрселерге азырақ [[эксклюзив]]ті көзқараспен қарай бастағанымен, [[рационалдық]] пен [[логика]] сыни ойлаудың басты негізі ретінде қабылданды. Уолтерс пікірі бойынша, "бірінші толқындағы" эксклюзивті логоцентризмдік түсінік "жақсы ойлау дегеніміз логикалық ойлауға жеңілдетілген ойлау деген негізсіз болжамды" басшылыққа алған.
===Дедукция, абдукция және индукция===
[[File:Argument terminology used in logic (en).svg|thumb|500px|right|[[Логика]]да қолданылатын [[Аргумент]] терминологиясы]]
{{Толық мақала|Пайымдау}}
Логикалық ойлаудың үш түрі бар. Бейресми түрде айтқанда, формалды [[Дедуктивті пайымдау|дедукция]]дан басқа [[Пайымдау|логикалық пайымдау]]дың екі түрін ажыратуға болады, олар [[Индуктивті пайымдау|индукция]] және [[Абдуктивті пайымдау|абдукия]].
==== Дедукция ====
* [[Дедуктивті пайымдау|Дедукция]] дегеніміз [[аргумент]]тің [[алғышарт]] құрылымынан [[Логикалық қорытынды|қорытынды]] шығару болып, формалды түрде [[тұжырымдау]] ережелері қолданылады. Мысалы: Х деген адам (алғышарт), сосын барша адамның келбеті бар (алғышарт), сондықтан Х-тің де келбеті бар (логикалық қорытынды).
====Индукция====
* [[Индуктивті пайымдау|Индукция]] дегеніміз бір логикалық қорытынды шығару моделі болып, мұнда қорытынды шығару құрылымы нақты деректер мен факттер  арқылы дәйектеледі. Мысалы: жұп бүтін сандар қосындысы жұп болады. Егер <math>x,y,z \in \mathbb{Z} </math> онда <math>2x,2y,2z</math> анықтамалар бойынша жұп болады. <math>2x+2y=2(x+y)=2z</math> ол жұп; сондықтан екі жұп санды қосқанда жұп сан шығады.
====Абдукция====
* [[Абдуктивті пайымдау|Абдукия]] дегеніміз [[эвристика]]лық ұқсастықты қолдану арқылы тұжырым жасау болып, егер біраз алдына-ала білу болмаса, бұл мүмкін емес. Мысалы: "мен өрістегі қойларды байқадым, олар маған ақ болып көрінді, сондықтан демек қой деген нәрсе ақ түсті болады". Дедуктивті тұжырымға салыстырсақ: Кем дегенде кейбір қойлар ақ болады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Логика}}
[[Санат:Сыни ойлау]]
[[Санат:Аргументтер]]
[[Санат:Эпистемология]]
[[Санат:Ойлау формалары]]