Стронций бетінің кодын көру

{{Химиялық элемент
|атауы= Стронций / Strontium (Sr)
|нөмірі=38
|символ=Sr
|сол=
|оң=
|үсті=[[Кальций|Ca]]
|асты=[[Барий|Ва]]
|тип=[[Сілтілік жер металдар]]
|топ=2
|период= 5
|блок=s
|сыртқа түрі=[[Сурет:Strontium destilled crystals.jpg|240px]]<br />Жұмсақ ақшыл-сұр металл
|сурет=Strontium destilled crystals.jpg
|атомдық масса=87,62
|конфигурация=[Kr] 5s<sup><nowiki>2</nowiki></sup>
|электрондық қабықшасы=2, 8, 18, 8, 2
|фаза=Қатты дене
|тығыздық=2,54
|балқу температурасы=1 042
|қайнау температурасы=1657
|К  сыни межелі=
|сыни межелі МПа=
|қб қысымы 1=796
|қб қысымы 10=882
|қб қысымы 100=990
|қб қысымы 1 k=1139
|қб қысымы 10 k=1345
|қб қысымы 100 k=1646
|қаныққан бу=144
|кристаллдық құрылым=кубты 
|электртерістілігі= 0,95
|иондалу энергиясы 1=549,0 (5,69)
|иондалу энергиясы 2=1064.2
|атом радиусы=215
|ковалентті радиус= 191
|Ван-дер-Ваальс радиусы  =249
|жылуөткізгіштік=(35,4)
|дыбыс жылдамдығы=
|CAS тіркелу нөмірі= 7440-24-6
|сурет анықтамасы=Жұмсақ күміс-ақ металл|молярлық көлем=26.4|Моос қаттылығы=1.5|Юнг модульі=15.7|Пуассон коэффициенті=0.28}}
[[Сурет:Strontium.svg|thumb|left|100px|'''Стронций''', Strontium (Sr)]]
'''Стронций''' ([[Латын тілі|лат]]. ''Strontium''; '''Sr''') — [[Менделеев]]тің [[Периодтық кесте]]сінің 5-ші периодының ІІ-ші негізгі тобындағы [[химиялық элементтер|химиялық элемент]]; сілтік-жер [[металл]]дар  қатарына жататын химиялық белсенді элемент.

Рет нөмірі - 38, [[атомдық масса]]сы - 87,62. Стронцийдің төрт тұрақты [[изотоп]]тары бар, көбірек таралғаны <sup>88</sup>Sr (88,56%). [[Радиоактивтілік|Радиоактивті]] изотоптары жасанды жолмен алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 3,4*<sub>-2</sub>%.  Табиғатта қосылыс түрінде ғана кездеседі. Маңызды минералдары – целестин SrSО<sub>4</sub> және стронцианит SrSО<sub>3</sub>.

Аз мөлшерде Стронций адамның ағзасында да табылады. Бірақ оның адам үшін бір белгілі биологиялық маңызы жоқ. Стронций тұздарының шипалық қасиеттері зерттелуде. Сондай-ақ, бүгінгі күнде стронцийдің ранелатінің остеопороз ауруының ағымдағы емдік әсері зерттелуде.

== Элементтің ашылу тарихы ==
Алғашқы рет бұндай элементтің бар екені туралы Адэр Кроуфорд және Уильям Камберленд Крушенк 1790 жылы әлемге жариялаған. 

Осы жылы ғалымдар өз лабораториясында барийдің тұздарын зерттеу барысында барий хлоридтан басқа тағы да бір белгісіз элементтің хлориді алынады. Бұл тұздың кристалдық формасы және тұздың ерігіші басқа болады. 1791 жылы Габриель Фридрих Сульзер ({{lang-de|Gabriel Фридрих Sulzer}}) (1749-1830)<ref>Hans Lüschen,Die Namen der Steine. Das Mineralreich im Spiegel der Sprache, Thun und München, 1968, 329, 381 беттер</ref> элементке Стронций атауын берді (Адэр Кроуфордтың туған жері – Шотландияның Strontian елді мекенінің атымен).  

Габриель Фридрих Сульзер және Иоганн Фридрих Блюменбах минералды зерттеп, оның басқа да айрықша қасиеттерін, сондай-ақ, жану жалынының түсі және айрықша токсикалық қасиеттерін айқындайды<ref>J. F. Blumenbach: ''Ueber den Strontianit, ein Schottisches Fossil, das ebenfalls eine neue Grunderde zu enthalten scheint; und über einige andere naturhistorische Merkwürdigkeiten. Aus einem Briefe des Hrn. Rath Sulzer zu Ronneburg mitgetheilt von J. F. Blumenbach.'' In: ''Johann Heinrich Voigt (Ed.), Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte.'' 1891, 8, 3, S.&nbsp;68–72 ([http://www.ub.uni-bielefeld.de/cgi-bin/neubutton.cgi?pfad=/diglib/aufkl/magneuphynat/056912&seite=00000077.TIF Volltext]).</ref>. Келесі жылдары стронций қасиеттерін Мартин Генрих Клапрот, Ричард Кируан, Томас Чарльз Хоуп, Иоганн Тобиас Ловиц сияқты белгілі химиктер зерттейді. Олар стронцийдің хлоридінен басқа да қосылыстарын айқындайды<ref>J. R. Partington: ''The early history of strontium.'' In: ''Annals of Science''. 1942, 5, 2, S.&nbsp;157–166</ref>.

Электролиз тәсілін пайдаланып, сынаптың қызыл оксидінің әсерімен алынған стронцийдің амальгамасын айдау тәсілімен тазартып, металды жеке түрінде 1808 ж. [[Хемфри Дэви]] алған<ref>Humphry Davy: ''Electro-Chemical Researches, on the Decomposition of the Earths; With Observations on theMetals Obtained from the Alkaline Earths, and on the Amalgam Procured from Ammonia.'' In: ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London.'' 1808, 98, S.&nbsp;333–337 ([http://www.jstor.org/stable/107302?origin=JSTOR-pdf Abstract]).</ref>. Бірақ бұл жолмен алынған стронцийдің дегенмен қоспалары болды. 1855 ж. неміс химик Роберт Бунзен химиялық таза стронцийді шығаратын методиканы ұсынды. Бұл тәсілде ерітілген Стронций хлоридінен электролизбен таза металды алады<ref>Robert Bunsen: ''Darstellung des Lithiums.'' In: ''Justus Liebigs Annalen der Chemie''. 1855, 94, 1, S.&nbsp;107–111</ref>.
<center><gallery>
Сурет:Humphry-davy.jpg|[[Хемфри Дэви]]
Сурет:Bunsen_Robert.jpg|[[Роберт Вильгельм Бунзен]]
</gallery></center>

== Физикалық қасиеттері ==
[[Сурет:Strontium destilled crystals.jpg|thumb|left|260px|Стронций - [[күміс]] түсті ақ, жұмсақ металл]]
Стронций - күміс түсті ақ, жұмсақ металл; тығыздығы 2,54 г/сm³  (20°С), балқу температурасы - 1 042 K, химиялық белсенді. Ауада қалыпты температурада тотығады. Металл еместермен көп мөлшерде жылу бөле қосылысады. Қосылыстарында +2 валентті.  [[Оттек]]пен қалыпты жағдайда әрекеттесіп, тотық SrО түзеді.  Ол сумен оңай әрекеттесіп гидрототыққа Sr(ОН)<sub>2</sub>  айналады.  Стронций  гидрототығы - түссіз  кристалл, күшті негіз.

== Химиялық қасиеттері ==
Химиялық қасиеті жағынан Стронций [[барий]] мен [[кальций]]ге ұқсас.

Сумен әрекеттескенде гидроксид түзеледі:

:<chem>Sr + 2H2O -> Sr(OH)2 +H2 ^</chem>

Стронций нитраты Sr(NО<sub>3</sub>)<sub>2</sub>, хлориді SrСl<sub>2</sub>, бромиді SrBr<sub>2</sub> және  йодиді SrI<sub>2</sub> суда жақсы , фториді SrF<sub>2</sub> нашар ериді.

Стронций [[көміртек]]пен әрекеттесіп карбид SrС<sub>2</sub> түзеді.

:<chem>5Sr + 2CO2 ->SrC2 +4SrO</chem>

Металл  Стронций өзінің хлорлы тұзын  SrСl<sub>2</sub> балқытып [[электролиз]]деу арқылы алынады.

== Алынуы== 
Металл стронций алудың үш жолы бар:
* кейбір қосылыстардың термиялық ыдырауы;
* [[электролиз]];
* тотықты немесе хлориді қалпына келтіру.

Металл стронций алудың негізгі өнеркәсіптік тәсілі-оның алюминий оксидін термиялық қалпына келтіру. Бұдан әрі алынған стронций айдалып тазартылады.

== Стронций минералдары ==
* SrAl<sub>3</sub>(AsO<sub>4</sub>)SO<sub>4</sub>(OH)<sub>6</sub> — кеммлицит;
* Sr<sub>2</sub>Al(CO<sub>3</sub>)F<sub>5</sub> — стенонит;
* SrAl<sub>2</sub>(CO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>(OH)<sub>4</sub>•Н<sub>2</sub>О — стронциодрессерит;
* SrAl<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>(OH)<sub>5</sub>•Н<sub>2</sub>О — гойясит;
* Sr<sub>2</sub>Al(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>OH — гудкенит;
* SrAl<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)SO<sub>4</sub>(OH)<sub>6</sub> — сванбергит;
* Sr(AlSiO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> — слосонит;
* Sr(AlSi<sub>3</sub>O<sub>8</sub>)<sub>2</sub>•5Н<sub>2</sub>О — брюстерит;
* Sr<sub>5</sub>(AsO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>F — ферморит;
* Sr<sub>2</sub>(B<sub>14</sub>O<sub>23</sub>)•8Н<sub>2</sub>О — стронциоджинорит;
* Sr<sub>2</sub>(B<sub>5</sub>O<sub>9</sub>)Cl•Н<sub>2</sub>О — стронциохильгардит;
* SrFe<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>(OH)<sub>5</sub>•Н<sub>2</sub>О — люсуньит;
* SrMn<sub>2</sub>(VO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>•4Н<sub>2</sub>О — сантафеит;
* Sr<sub>5</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>OH — беловит;
* SrV(Si<sub>2</sub>O<sub>7</sub>) — харадаит.

== Пайдалануы ==
Техникада көбіне Стронцийдің минералдары мен қосылыстары қолданылады. Стронций карбонаты, хлораты,  нитраты т.б. қосылыстары пиротехникада, галогенидтерді [[медицина]]да, кометикада, тотығы оптикалық шыны жасауда, гидрототығы [[қант]] өнеркәсібінде т.б. пайдаланылады.

==Сілтемелер==
* [[Химиялық элементтер тізімі]]  
* [[Химиялық элементтер]]  
* [[Қоспалар]]  
* [[Шикізат]]

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Sr/key.html Стронций на Webelements]
* [http://n-t.org/ri/ps/pb038.htm Стронций в Популярной библиотеке химических элементов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213012122/http://n-t.org/ri/ps/pb038.htm |date=2006-02-13 }}
{{Менделеевтің периодтық кестесі}}
== Дереккөздер ==
* “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998

[[Санат:Химиялық элементтер]]
<references />