Актиний бетінің кодын көру

{{Химиялық элемент|нөмірі=89|булану жылуы=(292,9)|иондалу энергиясы 3=1900|фаза=Қатты дене|тығыздық=10,07|балқу температурасы=1320|қайнау температурасы=3470|балқу жылуы=(10,5)|жылусыйымдылығы=27,2|иондалу энергиясы 1=499|молярлық көлем=22,54|тор құрылымы=Текше бетке бағытталған|Тор құрылымы=Текше бетке бағытталған|тор параметрлері=5,67|CAS тіркелу нөмірі=7440-34-8|сурет=Actinium sample (31481701837).png|иондалу энергиясы 2=1170|тотығу дәрежелері=+3 (қатты негіз оксиді)|үсті=[[Лантан|La]]|атомдық масса=[227] 227,0278|асты=[[Унбиуний|Ubu]]|сыртқы түрі=күміс-ақ, көгілдір жарықпен жарқырайды; кейде алтын реңкпен|символ=Ac|атауы=Актиний|период=7|блок=f|конфигурация=[Rn] 6d<sup>1</sup>7s<sup>2</sup>|Электродты потенциал=Ac←Ac<sup>3+</sup> -2,13В Ac←Ac<sup>2+</sup> -0,7В|электрондық қабықшасы=2, 8, 18, 32, 18, 9, 2|атом радиусы=188|ковалентті радиус=215|ион радиусы=(+3e) 118|электртерістілігі=1,1|электродты потенциал=Ac←Ac<sup>3+</sup> -2,13В Ac←Ac<sup>2+</sup> -0,7В|топ=ІІІ|тип=[[Актиноидтар]]}}
[[Сурет:Actinium.svg|солға|нобай|170x170 нүкте|Актиний  ''Ac'']]
'''Актиний''' ({{lang-la|Actinium}}; '''Ac''') — Химиялық элементтердің периодтық жүйесінің 7-ші периодының ІІІ тобына жататын радиоактивті элемент. Реттік саны — 89. Ең ұзақ уақыт өмір сүретін изотопы <sup>227</sup>Ac, жартылай ыдырау уақыты — 22 жыл.<ref name="h1">Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: [[Химия]]. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы, [[2007]]. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8</ref>

Актинийді 1899 жылы А. Дебьерн уран рудаларын өңдеу қалдықтарында тапқан. [[Радий|Радийді]] [[Нейтрон|нейтрондармен]] атқылау арқылы актинийді алады. 

== Физикалық қасиеттері ==
Актиний — ақшыл-күміс түсті металл, химиялық қосындыларда [[валенттілік|валенттілігі]] 3+, химиялық қасиеттері бойынша [[лантан]]ға жақын. Актиний — қауіпті радиоактивті улы зат.
Актиний (Actіnіum) Ас – элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы радиоактивті элемент; реттік нөмірі 89, атомдық массасы 227. 1899 жылы француз химигі А.Дебьерн ашқан. Актинийдің жер қыртысындағы мөлшері 61010. 

Актиний күмістей ақ түсті металл, балқу температурасы 1050-50С, өте әрекеттескіш; ауада тез тотығады, тұз және азот қышқылдарында ериді. Актиний химиялық қосылыстарда 3 валентті болып келеді. Қосылыстарының ([[гидрототықтар]], [[фторид]], [[оксалат]], [[фосфат]], [[карбонат]], [[фторсиликат]]) көпшілігі ерімейді. Актиний галогенидтері ауада ұшқыр келеді, негіздік қасиеті [[лантан | лантаннан]] да күшті. Актиний тотығы оның гидрототығын немесе оксалатын 1100С-да қыздырып-күйдіру арқылы алынады. Оның галогенидтері фторлы сутекке, төрт хлорлы көміртекке, бромды алюмийниге актиний тотығының, құрғақ гидрототығының немесе оксалатының әсері нәтижесінде түзіледі. Актиний тұздары ақ түсті, ертінділері түссіз келеді.

== Химиялық қасиеттері == 
: <math>\mathsf{2Ac+6H_2O \ \longrightarrow \ 2Ac(OH)_3+3H_2 \uparrow}</math>
: <math>\mathsf{2Ac+6HCl() \ \longrightarrow \ 2AcCl_3+3H_2 \uparrow}</math>
: <math>\mathsf{8Ac+30HNO_3() \ \longrightarrow \ 8Ac(NO_3)_3 + 3N_2O \uparrow + 15H_2O }</math>
: <math>\mathsf{4Ac+3O_2 \ \longrightarrow \ 2Ac_2O_3 }</math>
: <math>\mathsf{2Ac+3F_2 \ \longrightarrow \ 2AcF_3 }</math>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

* Учеб. пособие для вузов. 3-е изд., испр. /Р. А. Лидин, В. А. Молочко, Л. Л. Андреева; под ред. Р. А. Лидина. – М.: Химия, 2000. 480 с.: ил.

{{stub}}
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}

[[Санат:Радиоактивті элементтер]]
[[Санат:Химиялық элементтер]]
[[Санат:Актиноидтар]]